Kuisheid, religie en kledingcodes: Deze vrouw is wel/niet beschikbaar

Niemand neemt aanstoot aan het dragen van 
een muts. Waarom storen sommigen zich dan wel aan het dragen van hoofddoek? Is het dragen ervan puur religieus of zegt het iets over emancipatie? En wat zegt kleding over kuisheid?

Kleding en kuisheid, daarbij denken we snel aan de islamitische hoofddoek en de boerka. Dergelijke verhullende kleding zou volgens sommigen de ondergeschikte positie van de vrouw bevestigen. Anderen beweren juist dat deze vrouwen een zelfstandige, morele keuze hebben gemaakt – die we moeten respecteren.

Kleren dragen we op de eerste plaats om ons te beschermen tegen weersinvloeden. Daarnaast zenden we er allerlei boodschappen mee uit. Bij welke groep willen we horen, hoe zien we er aantrekkelijk uit, wat wordt er van ons verwacht en hoe voorkomen we afkeuring van mensen die er volgens ons toe doen? Zo kan kleding kuisheid suggereren. Nonnen en priesters laten met hun lichaamsverhullende habijten zien dat ze een kuisheidsgelofte hebben afgelegd. En in Swaziland is het dragen van rokken met kwastjes een teken van maagdelijkheid. Kleding kan dus tot uitdrukking brengen of men gehuwd is. Ook een bruidssluier is een teken van maagdelijkheid.

Andere mannen afweren

Het dragen van een hoofddoek door vrouwen is een oud gebruik dat meerdere betekenissen kan hebben. De vroegst gevonden gezichtssluier is afkomstig uit Griekenland (2000 voor Christus), waar getrouwde dames van stand er een droegen. Daarmee onderscheidden ze zich van ‘beschikbare’ vrouwen, zoals slavinnen en prostituees. De hoofddoek suggereerde toen al dat het ging om een kuise vrouw, iemand die een afkeer heeft van ongeoorloofde wellust, en had dus een seksuele betekenis.

Belangrijke norm

Kuisheid voor en tijdens het huwelijk is zowel in het jodendom, het christendom als de islam een belangrijke norm. Een van de achterliggende redenen is waarschijnlijk het voorkomen van buitenechtelijke zwangerschappen. Andere mannen moeten op afstand worden gehouden van een gehuwde vrouw. Zo zegt de Koran: ‘En zeg tegen de gelovige vrouwen dat zij hun ogen neerslaan en hun schaamstreek kuis bewaren en dat zij hun sieraad niet openlijk tonen, behalve wat gewoon al zichtbaar is. En zij moeten sluiers over hun boezem dragen en hun sieraad niet openlijk tonen, behalve aan hun echtgenoten of hun vaders of de vaders van hun echtgenoten of hun zonen…’(Koranvertaling Fred Leemhuis). Het Christendom schrijft eveneens voor dat vrouwen hun haren bedekken: ‘Maar iedere vrouw, die blootshoofds bidt of profeteert, doet haar hoofd schande aan, want zij staat gelijk met ene, die kaalgeschoren is. Want indien een vrouw zich het hoofd niet dekt, moet zij zich ook maar het haar laten afknippen. Doch indien het een schande is voor een vrouw, als zij zich het haar laat afknippen of zich kaal laat scheren, dan moet zij zich dekken.’ De maagd Maria wordt meestal gesluierd afgebeeld, en in de Rooms-Katholieke kerk was een hoofdsluier voor vrouwen tot 1965 voorgeschreven bij kerkbezoek. Ook Orthodox-Joodse gehuwde vrouwen dienen hun haar te bedekken. Dat kan met een sluier, maar sommige vrouwen kiezen voor een pruik.

‘In sommige samenlevingen is de man nog steeds de baas. Dat heeft een grote invloed op de seksuele normen’

Regels gelden meer voor vrouwen

De lichaamsbedekking kan veel uitgebreider zijn dan alleen een hoofdsluier. Een hijaab of boerka bedekt het gehele gezicht. Siham schrijft op haar blog: ‘De hijaab betekent voor mij het beschermen van je kuisheid, je schaamtevol opstellen en vooral je fatsoenlijk gedragen.’ Religieuze adviezen zijn vaak gericht op zowel de man als de vrouw; beiden moeten de seksuele gedragsregels in acht nemen. In de praktijk blijkt echter dat een overtreding van vrouwen veel sterker wordt aangerekend dan mannen. Veel mannen veronderstellen zelfs dat de regels alleen voor vrouwen gelden. Dat de grote religies gevormd zijn in patriarchale samenlevingen (een samenleving waarin mannen dominant zijn, red.)  heeft de inkleuring ervan sterk beïnvloed. Als de man de baas is over de vrouw, heeft dat een enorme invloed op de seksuele normen. In de islam is het werk van de man weliswaar gelijkwaardig aan dat van de vrouw, maar de man is boven de vrouw gesteld: ‘Mannen zijn voogden over de vrouwen omdat Allah de enen boven de anderen heeft doen uitmunten.’ In de Bijbel staat: ‘Een man hoeft zijn hoofd niet te bedekken, want hij is het beeld van Gods glorie, maar de vrouw is de glorie voor haar man.’ In het orthodoxe jodendom erkent de getrouwde vrouw door het haar te bedekken, dat zij ondergeschikt is aan haar echtgenoot. De hijaab wordt soms gezien als bescherming voor de vrouw. Maar in de islam wordt ook vaak beweerd dat zij de man niet in verleiding mag brengen. De verantwoordelijkheid voor een grensoverschrijding wordt dan bij haar gelegd. Bij seksueel geweld krijgt de vrouw de schuld en kan ze  nergens naartoe voor hulp. Als je je als vrouw niet houdt aan kledingvoorschriften, kan het kortom fout gaan. In een korte fietsbroek rondlopen door de Jordaanse stad Amman kan er bijvoorbeeld toe leiden dat vrouwen achtervolgd worden door mannen die volslagen verkeerde associaties hebben bij hun sportieve verschijning.

Alibi voor seksueel geweld

Kledingvoorschriften maken dat mannen die hieraan gewend zijn, in hun thuisland moeilijk kunnen interpreteren wat het betekent als westerse vrouwen zich anders kleden. Zo weten islamitische mannen vaak niet goed waar ze moeten kijken als ze in West-Europa komen. Binnen de islam wordt geweld tegen vrouwen, ook seksueel geweld, nogal eens verdedigd op grond van religieuze wetgeving. Vrouwen kunnen bijvoorbeeld gestenigd worden als zij overspel hebben gepleegd. Overspelige mannen worden veel minder zwaar bestraft. In sterk patriarchale samenlevingen leidt emancipatie van de vrouw, met de daarbij behorende verandering in gedrag en kleding, nogal eens tot extreem geweld. Vrouwen die zich niet houden aan de codes, verschaffen sommige mannen een vrijbrief om op te treden. Denk nu niet dat dit alleen in verre oorden gebeurt. Wat te denken van deze Hongaarse campagne. ‘Je kunt er zélf iets aan doen, je kunt er zelf iets tégen doen’, is de slogan die de politie gebruikt in een campagne waarmee ze aanranding wil voorkomen. In een filmpje worden drie meisjes gevolgd tijdens een avondje uit. Sterke drank, make-up, geflirt en vooral hun sexy kleding komen volop in beeld. Het laatste shot laat een meisje dat onmiskenbaar de sporen draagt van een verkrachting.

‘Vrouwen die zich niet houden aan kledingcodes, verschaffen sommige mannen een vrijbrief om op te treden. En dat gebeurt niet alleen in verre oorden’

Verzet van mannen

Uit Brits onderzoek blijkt dat 36 procent van de ondervraagden gelooft dat een vrouw gedeeltelijk of volledig verantwoordelijk is voor een seksuele aanranding of verkrachting wanneer het slachtoffer dronken is. 26 procent vindt dit als ze in het openbaar sexy of onthullende kledij draagt. Grensoverschrijding is dus ook in de westerse wereld nog altijd een probleem. Al is hier de veroordeling van seksueel geweld wel veel meer verbreid en al is de positie van de vrouw meer gelijkwaardig dan in niet-westerse culturen. Maar ons collectief geheugen is beperkt; de positie van de vrouw was een eeuw geleden totaal anders dan nu. Vrouwen waren toen buitengewoon zedig gekleed, met hooggesloten halzen en rokken tot aan de grond. Een paar wereldoorlogen, diverse emancipatiegolven, een seksuele revolutie en de ontkerkelijking zijn nodig geweest om de huidige graad van emancipatie te bereiken. Deze ontwikkeling is nog niet voltooid, en in veel andere landen is dit proces pas net op gang gekomen. En mannen verzetten zich er met hand en tand tegen.

Teken van onderdrukking

Wat betekent dit  met betrekking tot kleding en kuisheid?  Kleding is ook een vorm van zelfexpressie, waarin de eigen morele overtuiging tot uitdrukking kan komen, of als teken tot welke groep men zich rekent. Sommige voorbeelden daarvan zijn volledig geaccepteerd. Niemand zal zich storen aan een keppeltje van een joodse man, een habijt van een priester, of de cowboyhoed uit het zuiden van de Verenigde Staten, net zo min als aan de broeken van G-star Raw. Waarom storen we ons dan wel aan een islamitische hoofddoek? De oorsprong van veel kledingvoorschriften in de diverse religies stamt uit patriarchale samenlevingen. Naast een religieuze betekenis zijn de voorschriften voor vrouwen vaak een teken van onderdrukking. Als iemand zelf voor zijn of haar kleding gekozen heeft om daar een eigen overtuiging mee uit te dragen, is er niets mis mee. Zolang deze keuze niet als bewijs van onderdanigheid van de vrouw wordt gebruikt. Kleding, of het ontbreken ervan, mag echter nooit gebruikt worden als excuus voor grensoverschrijdend gedrag. Niet in het Westen, maar ook niet elders.

Drs. Olga Loeber is arts seksuele gezondheid. Ze was werkzaam bij Rutgershuis oost, Arnhem. Professionele en gespecialiseerde zorg op het gebied van anticonceptie, soa’s, gynaecologie en seksualiteit.