De (on)zichtbaarheid van seks op de Antillen

Kiko bo ke sa? Wat wil je weten? Vragen twee vrolijke –vermoedelijk Antilliaanse- jongeren op de tweetalige (Nederlands en Papiamento) website lovensex.kitatin.com. Deze site ‘met veel interessante informatie over liefde en relaties, wensen en grenzen, veilig vrijen, soa’s en zwangerschap’ is door Soa Aids Nederland opgericht om Antilliaanse jongeren te informeren over seksualiteit. Het lijkt misschien een beetje kort door de bocht om alle Antillen in één adem te noemen, aangezien er aanzienlijke sociaal-culturele verschillen bestaan tussen de eilanden: ‘de Antilliaan’ bestaat niet. Toch blijkt uit onderzoek dat er onder de Antilliaanse groepen overeenkomsten in seksuele cultuur te identificeren zijn en dat onder Antillianen relatief veel soa’s voorkomen. Maar waarom is dat eigenlijk zo?

 

‘Omdat er thuis en op school niet over seksualiteit gesproken wordt, verzamelen jongeren kennis op straat en van elkaar.’

Taboe

Om een antwoord te geven op deze vraag moeten we eerst vaststellen: wat hebben de Antillen gemeen? Volgens onderzoeker en beleidsadviseur Wendele van der Wiele zijn er in ieder geval overeenkomsten in de benadering van seksualiteit, die leiden tot risicovol seksueel gedrag.  Onbeschermd seksueel gedrag, inconsistent condoomgebruik, wisseling van partners en seksuele contacten buiten een vaste relatie spelen hierin een belangrijke rol. Uit Van der Wieles onderzoek blijkt dat seksualiteit in de Antilliaanse cultuur een voorname positie inneemt, maar tegelijkertijd taboe is. Deze paradoxale moraal leidt ertoe dat seksualiteit enerzijds overdreven zichtbaar en expliciet lijkt – denk daarbij aan uitdagende kleding, flirten, sensueel dansen en expliciete teksten in muziek. Anderzijds is seksualiteit ook grotendeels onzichtbaar en onbespreekbaar. Zo wordt op lang niet alle scholen seksuele voorlichting gegeven en blijken ouders het lastig te vinden om met kinderen over seks te praten. Het gaat echter verder dan dat: volgens Van der Wiele is het onderwerp zelfs tussen partners vaak taboe. Marilyn Moses, een huisarts op Curaçao, legt in een artikel in Medisch Contact uit dat meisjes vaak geen anticonceptiemiddelen durven te gebruiken uit angst dat ouders het ontdekken.  Als er al met jongeren serieus over seksualiteit wordt gepraat is het vaak met een negatieve lading: als jongere zou je er niet mee bezig moeten zijn, seks is gekoppeld aan risico, van seks krijg je kinderen en dat is slecht voor je loopbaan. In dat laatste zit wellicht een kern van waarheid, als je bedenkt dat Antilliaanse jongeren vaker met ongewenste zwangerschappen en soa’s te kampen hebben dan Nederlandse jongeren. Dit lijkt echter juist een gevolg te zijn van de ontbrekende discussie over seks: omdat er thuis en op school niet over seksualiteit gesproken wordt, verzamelen veel jongeren kennis over seks op straat en van elkaar. Aangezien er op seksualiteit een stigma rust, is dat zeker ook het geval rondom hiv en andere seksuele aandoeningen. Er heerst veel onbegrip, nieuws verspreidt zich snel over een eiland, en het oordeel van de gemeenschap weegt vaak zwaar mee. Deze taboes belemmeren de ontwikkeling van patiëntenverenigingen en hiv-specifieke-zorg en zorgt voor veel vooroordelen, zelfs onder gezondheidsmedewerkers.

 

 

‘Condoomgebruik wordt als niet-mannelijk gezien.’

Machismo

Een cultuur van stigmatisering werkt dus onwetendheid in de hand en onwetendheid leidt weer tot risicovol seksueel gedrag. Maar ook andere cultureel bepaalde normen en waarden hebben invloed op de seksuele ontwikkeling van Antilliaanse jongeren, zo blijkt uit het onderzoek van Rutgers, kenniscentrum seksualiteit. Verschillende onderzoekers wijzen het machismo en de mannelijkheidstatus in de Antilliaanse samenleving aan als problematisch voor de seksuele moraal. Zo is het hebben van een buitenvrouw of byside – een minnares buiten een vaste relatie- geen ongebruikelijk verschijnsel in de Antilliaanse cultuur. Onder mannen dan uiteraard. Niet zozeer het hebben van meerdere partners, maar de onbeschermde seks die dit met zich meebrengt zorgt voor een hoger risico op soa’s. Condoomgebruik is zowel bij vaste als losse partners geen vaste prik. Uit het onderzoek van Van der Wiele op Curaçao blijkt dat condoomgebruik als niet-mannelijk wordt gezien. Ook bestaan er missvattingen over het gebruik en het effect van condooms, en vinden mannen het dragen van een condoom onnatuurlijk en onprettig. Ook het hebben van veel kinderen en het hebben van kinderen bij meerdere vrouwen is onderdeel van de machocultuur. Het geeft sommige mannen een gevoel van mannelijkheid en prestatie, maar zorgt tegelijkertijd voor een toename aan ongewenste zwangerschappen en seksuele aandoeningen.

Zorg

Tenslotte is ook de hiv-zorg op de eilanden gebrekkig, onder andere op Curaçao. Uit onderzoek van arts-onderzoeker Gonneke Hermanides blijkt dat er in 2010 maar één internist en geen enkele hiv-consulent werkzaam was op heel Curaçao. Buiten de enige aanwezige arts zijn hiv-patiënten dus voornamelijk op zelfzorg aangewezen.  Ook is het afhankelijk van je salaris voor welke verzekering je in aanmerking komt. Chronische aandoeningen, zoals een hiv-infectie, worden niet automatisch gedekt.  Als de patiënt niet voldoende is verzekerd moet alle medicatie door de patiënt zelf worden betaald. Daarbij komt ook nog eens dat medicijnen tegen hiv op de Antillen veel duurder zijn dan op andere plekken in het Caribisch gebied, zo blijkt uit onderzoek van ontwikkelingsorganisatie Dokters  van de Wereld.  Momenteel wordt er nog verder onderzoek gedaan naar belemmerende factoren voor toegang tot de zorg. Onder andere vanwege de heersende taboes ontbreken tenslotte harde onderzoeksgegevens over de overdracht van soa’s onder bepaalde groepen hetgeen de efficiënte preventie van onder andere hiv bijzonder moeilijk maakt.

Al met al is de problematiek rond soa’s dus complex. Vanwege de sociaal-culturele factoren die een rol spelen bij seksuele gezondheid onder Antillianen, pleit Wendele van der Wiele voor een cultuur sensitieve benadering bij het ontwikkelen van interventies en preventiecampagnes. Zonder maatwerk dat toegespitst is op de dagelijkse werkelijkheid op de Antillen zal het effect beperkt blijven. Het beter bespreekbaar maken van seks lijkt de belangrijkste stap hierin.