Jaloezie, een gezonde emotie?

Het is met stip op één de meest gestelde vraag aan mensen die aan open relaties doen: “Maar ben je dan nooit jaloers?”. Een logische vraag, want als je geliefde intimiteiten deelt met een ander, dan moet dat toch een moeilijk gevoel in je opwekken. De makkelijkste en meest toegepaste monogame manier om met zo’n gevoel om te gaan is simpel. Je wijst naar gedrag van de ander als bron van het kwaad. Daarna verbied je datgene waar jij jaloers van bent geworden. Dan houdt het gevoel op en kun je weer verder met gelukkig zijn.
In een open relatie ligt dat anders. Je hebt met elkaar afgesproken dat liefde en seks met anderen oké is. Dus met gedrag van de ander afkappen kom je niet weg. Het helpt om te weten wat jaloezie is en hoe je ermee kunt omgaan.

Jaloezie als parapluterm

Om te beginnen: jaloezie is maar een vage term en het idee van een groen monster dat je komt halen is al niet veel duidelijker. Jaloezie is in zichzelf niet zozeer een emotie, maar een uiting van iets onderliggends.
Een voorbeeld: je hebt een open relatie met je partner en zij heeft een eerste date met een ander. Ze gaan naar de bioscoop en ze houdt zich aan jullie gezamenlijk gemaakte afspraken. En toch zit jij met dat opgefrommelde rotgevoel op de bank. Waar voel je je nou zo naar over?
Het ligt voor de hand om te zeggen: “Natuurlijk ben ik dan jaloers! Ze gaat toch met een ander?”. In een open relatie houdt de redenering daar niet op, maar kijk je verder: wat is er zo erg aan dat zij op date is naar de bioscoop met een ander? Je gaat op zoek naar specifieke redenen. Je hebt bijvoorbeeld al een paar weken niks leuks met je vriendin gedaan en hebt daar veel zin in. Of je hebt laatst voorgesteld om naar de bios te gaan, maar toen deed ze daar afwijzend over. Of je bent bang dat haar date wèl die interesse heeft in arthouse en dat je vriendin daardoor een exclusief iets gaat delen met de ander, wat ze met jou niet heeft.
Onder de parapluterm jaloezie schuilt vaak onzekerheid en als je dat versimpelt, is het angst. Je kunt bang zijn de ander te verliezen, of bang zijn voor veranderingen in jullie relatie. Verdriet is er vaak ook bij: je had ook die speciale plek willen hebben die ze nu toekent aan een ander of je bent zelfs verdrietig dat jij geen dates hebt en zij wel! Soms vind je woede in jaloezie. Meestal is dat omdat je verdrietig of bang bent, maar vanuit je partner of jezelf weinig erkenning krijgt voor je kwetsbare gevoelens. Dan bescherm je jezelf door boos te worden.

Oké, dus ik ben jaloers. Wat nu?

Dat je je jaloers voelt is gelukkig niet het einde van de wereld. Een instant hulplijn is om te bedenken dat je in een monogame wereld ook wel eens jaloers bent op iemands bezit of status, en daar kan je ook mee overweg. Je bent dus al capabel om hiermee om te gaan!
Jaloezie gaat weer voorbij, net als elk ander gevoel en het helpt als je erover praat. Dat betekent trouwens niet dat jouw gevoel door iemand anders komt. Zij zijn niet de schuld van jouw moeilijkheid. Je kunt je lief wel vragen om hulp bij het oplossen van je jaloezie, maar diegene kan er nooit hoofdverantwoordelijke van worden. Dat ben je gewoon zelf.
De kans is groot dat doordat je geliefde met een ander was, je je bewust bent geworden van iets wat je mist of wat je ander wil in jullie samenzijn. Daar kan je gewoon om vragen, het liefst met een voorstel erbij. Zoals: “Ik heb me best rot gevoeld toen je naar de bioscoop was, want ik zou dat eigenlijk ook wel met jou samen willen doen. Zullen wij ook gauw eens de bios onveilig maken samen?”. Je draait daarmee de situatie om, van iets wat je niet hebt naar iets wat je wel hebt.
Zit je jaloezie meer op het gebied van angst om de ander kwijt te raken, dan kun je vragen om bevestiging. Een afspraak dat je elkaar even belt wanneer je wegfietst van je afspraakje kan prettig zijn om in te checken bij elkaar. Of afspreken om op gezette momenten exclusieve aandacht aan elkaar te besteden, zodat je merkt hoe speciaal jullie voor elkaar zijn.

Jouw gevoel is jouw verantwoordelijkheid

Het is wel zaak om realistisch te zijn in je vraag om bevestiging. Elke dag vragen: “maar houd je nog wel van me?” zet geen zoden aan de dijk. Je moet er immers elke dag om vragen. Merk je die onzekerheid bij jezelf op, pleeg dan eens serieuze introspectie. Ontleed dat ongemakkelijke gevoel eens en kijk waar het echt door komt. Waar ben je nu zo bang voor dat je elke dag om zulke fundamentele bevestiging vraagt? En waar zit het hem nou in dat het antwoord niet bij je aankomt?
Je vindt dan vaak een negatieve gedachte over jezelf. Een gedachte als “ik ben het niet waard om lief te hebben” is iets wat je partner niet voor je op kan lossen, ook al kan diegene je bijstaan en bevestiging geven. Dat is dan ook de manier om daarover te communiceren: “Ik heb het idee dat ik niks waard ben en ik zou graag even tegen je aanzitten om te voelen dat het allemaal wel goed komt”. Steun van je partner vragen is oké, je partner verantwoordelijk maken voor het oplossen van je probleem is niet oké.

Soms heeft je partner geen ruimte voor jouw jaloezie. Net als dat je soms geen ruimte hebt voor hun gechagrijn of stuiterblije grapjes. Als partner van iemand die jaloers is, kun je dat gewoon zeggen: “Ik vind het sneu om te zien dat je jaloers bent, maar ik heb nu even niet de ruimte om je veel bevestiging te geven”. Dat werkt beter dan onoprecht troosten en daarmee over je grenzen gaan.
Veel polyamoristen zorgen dat ze iets te doen hebben wanneer hun geliefde op date is: een zogenoemde anti-date. Je hebt dan wat afleiding en zeker wanneer je met mede-poly’s op stap bent, voel je je meer geborgen en minder alleen.

Gevoel uiten en grenzen stellen

Maar wat nou als de jaloezie echt uit de klauwen loopt? Dat zodra het gaat over dat jouw partner intimiteiten deelt met anderen, je fysiek misselijk bent of in paniek raakt?
Er kunnen twee dingen aan de hand zijn. De eerste is dat je een trauma hebt en dat de gevoelens die nu opkomen, niet in deze situatie thuishoren. Ze zijn ergens opgelopen in je leven, daar niet goed verwerkt, en ze worden nu, door een specifieke aanleiding, weer aangewakkerd. Ben je vroeger verlaten door een ouder, heb je misbruik meegemaakt of is er iets anders tekenends gebeurd in je leven? Dan is het zaak om daar actief mee aan de slag te gaan, bijvoorbeeld door therapie. Je zorgt daarmee voor jezelf en voor je relatie.
Het kan ook zijn dat er iets goed mis is gegaan in je relatie. Je partner is bijvoorbeeld eerder oneerlijk tegen je geweest of verzwijgt regelmatig dingen. Misschien is je partner eerder jullie afspraken niet nagekomen . Of diegene dringt jou een open relatie op, die jij eigenlijk niet wil. Dat betekent dat je grenzen worden getreden en in dat geval is je relatie niet veilig voor jou.
Dat betekent dat je je grenzen duidelijker moet stellen, met bijbehorende consequenties. Bijvoorbeeld: “Als je onveilige seks hebt met anderen, wil ik alleen nog seks met jou met condooms, want ik wil geen risico op SOA’s” of “als jij je dates mee naar huis neemt zonder mij daar van tevoren over te vertellen, voel ik me weggeduwd uit mijn eigen huis, dus als je dat nog eens doet vertrek ik met de auto naar vrienden”. Doet de situatie zich voor, handel dan naar je woorden. Je beschermt daarmee jezelf en je toont je consequent, dus op een bepaalde manier betrouwbaar.
Let op: dit is geen chantage! Het wordt pas chantage op het moment dat je iets koste wat kost wil krijgen en je daarvoor alle mogelijke middelen inzet, zonder ethisch besef. Maar in situaties zoals de bovenstaanden geef je aan wat jij doet wanneer jouw grenzen overschreden worden. Dat is niet meer dan degelijke zelfzorg.

Al met al is jaloezie gelukkig vaak behapbaar. Het is een mix van emoties die je al lang kent en waar je prima mee uit de voeten kunt. Erover praten, met je partner, met vrienden of met je community, helpt altijd.

Roos Reijbroek is relatiecoach binnen haar eigen praktijk De Vrije Ruimte. Onder de naam De Meerminners organiseert ze gespreksavonden voor polyamoristen. Ze is expert en publiek spreker op het gebied van open relaties en polyamorie.