Is Porno wel echt zo slecht voor jongeren?

Porno is een verzamelnaam voor seksueel expliciet beeldmateriaal. [1] Er zijn verschillende vormen van porno; je vindt het in tijdschriften, boeken, er zijn foto’s en filmpjes. Pornografie is altijd al omstreden geweest, ook vòòr de opkomst van het internet. Veel mensen vinden porno kijken niet passen bij bepaalde normen en waarden aangaande seksualiteit: ze bestempelen het als obsceen en vinden dat seks niet thuishoort in een blaadje of op een beeldscherm, maar enkel in privésferen zoals in de slaapkamer. Dit kan te maken hebben met het taboe op seksualiteit; seks te expliciteren vinden veel mensen nog steeds lastig of zelfs ongepast. Dit is niet vreemd, seks is persoonlijk en over het algemeen een intieme bezigheid. Door het onderwerp echter niet te duiden of zelfs te vermijden, blijven vragen onbeantwoord en laat je kinderen en jongeren eigenlijk geen andere keus dan het zelf maar uit te gaan zoeken. En wie wil weten hoe iets zit, tikt tegenwoordig als eerste ‘how to’ in op Google. Onderzoek toont dan ook aan dat jongeren porno niet alleen gebruiken voor het stimuleren van hun seksuele lusten, maar ook als bron van educatie.[2] Alhoewel het gebruik van porno als educatiemateriaal onder jongeren discutabel te noemen is.

Ontwikkeling sociale omgangsvorm

In de pubertijd en in de adolescentiefase, zijn jongeren bezig met experimenteren naar en het onderzoeken van hun eigen identiteit. Dit bestaat uit meerdere aspecten, seksualiteit is hier een groot onderdeel van. De wijze waarop je je seksualiteit uit, raakt onder andere aan je zelfconcept en aan je eigenwaarde. Over het algemeen verlangen jongeren naar positieve seksuele ervaringen, maar waar begin je als je start met het onderzoeken van je eigen seksualiteit? Het beoefenen van de meeste seksuele activiteiten vindt plaats binnen een sociale context; seks is een sociale omgangsvorm. De kern zit hem in het sociale. Kinderen en jongeren leren omgangsvormen van hun omgeving. Afhankelijk van de tijdsgeest en de cultuur waarin je opgroeit, leer je bijvoorbeeld dat je elkaar een hand geeft bij wijze van kennismaking, dat je ‘alsjeblieft’ en ‘dankjewel’ zegt en dat je elkaar niet in de rede valt tijdens een gesprek. Je leert dit door ‘af te kijken’ bij anderen, gedrag te kopiëren en door aanwijzingen vanuit je omgeving. Zo weet je dat je bijvoorbeeld bij een verjaardag de jarige moet feliciteren door diegene een hand, knuffel of kus te geven en ‘gefeliciteerd’ te zeggen. Niet door de taart in het gezicht van de jarige te duwen terwijl je heel hard een verjaardagsliedje staat te krijsen.

Omdat seks zich over het algemeen in de privésfeer afspeelt, kun je deze sociale interactie niet in zijn alledaagsheid observeren. Het is daarom ook niet vreemd dat jongeren veel vragen hebben over seksueel gedrag. In onderzoek geven jongeren dan ook aan dat ze juist van porno leren wat seks is of wat je moet doen tijdens seks,[3] want ook seksuele interacties zijn tenslotte sociale interacties, waar je van leert door af te kijken bij de ander. Pornografisch materiaal op het internet, in films, op tv en in tijdschriften bieden daarin juist een uitkomst: als jongere kun je opzoeken wat bijvoorbeeld pijpen precies is en hoe dat eruitziet. Het probleem echter met dit ‘afkijkmateriaal’ is dat de meeste porno een onrealistisch, ongenuanceerd en stereotiep beeld neerzetten van seksualiteit. Het is vaak seksistisch, hoofdzakelijk gericht op heteronormatieve penetratie (penis-in-vagina-seks) en er wordt slecht tot niet met elkaar gecommuniceerd. Acteurs lijken voor het onmiddelijk ervaren van hun opperste genot vrijwel geen enkele aanwijzing nodig te hebben, het lichaam is altijd camera ready, en vrouwen komen te pas en te onpas gillend en vol overgave klaar met hun perfect gestylde vulva’s (in de volksmond: pornokutjes). Mannen hebben gigantische penissen die nooit soft lijken te worden en kunnen úren doorgaan met penetreren, waarna ze zichtbaar grote ladingen sperma produceren – de zogeheten money shots. Dit alles is niet alleen onrealistisch, maar ook nog eens hartstikke nep. Zelfs de grote hoeveelheden sperma zijn niet echt en worden ‘gewoon’ massaal ingekocht door pornoproducenten.[4] Ook het persoonlijk welzijn of gezondheidsaspecten, zoals intimiteit, communicatie, en beschermde seks, komen op geen enkele manier aan bod in mainstream porno. Sterker nog: condooms en andere voorbehoedsmiddelen schitteren door afwezigheid.

Porno als educatiemateriaal

Het gebruiken van mainstream porno als educatiemateriaal door jongeren kan zo voor problemen zorgen: jongeren kunnen daardoor een onzekere of zelfs negatieve perceptie ontwikkelen over hun eigen lichaam,[5] met name over hun geslachtsdelen, omdat deze over het algemeen niet lijken op wat ze zien in pornofilms. Dit leidt op dit moment onder andere tot een stijging in schaamlipcorrecties.[6] De grote lichamelijke onzekerheid die wordt getriggerd door porno raakt ook jongens. Jongens maken zich bijvoorbeeld onder invloed van porno zorgen over de afmetingen van hun penis, de hoeveelheid sperma die ze produceren en hun ‘uithoudingsvermogen’.[7]

Daarnaast kunnen jongeren bepaald sociale gedrag uit porno overnemen. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat jongeren die porno kijken in meerdere mate traditionele gendernormen aanhangen, namelijk de seksueel ‘agressieve’ en dominante man versus de seksueel ‘passieve’ en onderdanige vrouw.[8] Daarnaast komen in mainstream porno de thema’s communicatie, consent (wederzijdse toestemming), intimiteit en relaties nauwelijks aan bod. Thema’s die volgens seksuologen, wetenschappers, opvoeders en sociale en gezondheidsprofessionals juist van groot belang zijn in seksuele vorming.[9] Mainstream porno kan daardoor wel degelijk schadelijke effecten hebben: het beïnvloedt het seksuele ‘script’. Het seksuele script is hoe jouw seksuele gedrag volgens bepaalde sociale regels en cognitieve schema’s wordt georganiseerd. Het uitgangspunt is dat ook seksualiteit een product is van geïnternaliseerde sociale regels. [10] Dit betekent dat mensen seksueel gedrag uiten conform aan de sociale verwachtingen van een bepaalde cultuur. Ondanks dat in de meeste onderzoeken jongeren zelf aangeven zich bewust te zijn van de onrealistische weergave van porno, kan het kijken ervan de sociale verwachtingspatronen van jongeren ten aanzien van seksueel gedrag beïnvloeden.[11] Gezien de onwerkelijke weergave van seksueel gedrag bij mainstream porno en het gebrek aan belangrijke seksuele thema’s, is het begrijpelijk dat professionals en opvoeders zich zorgen maken over wat kinderen en jongeren hiervan leren, zeker wanneer extra uitleg of nuances ontbreken.

Seksuele interacties hebben bovendien verschillende dimensies: het gaat over het hoe en wat van je lichaam, over gevoelens, over intimiteit en relaties, over verbale en non-verbale communicatie, en over (technische) handelingen. Het gaat niet alleen over wat bijvoorbeeld beffen is en hoe je dit doet, maar ook over hoe je voelt wat lekker of fijn is (voor jezelf én de ander), over wanneer en hoe je dit allebei wilt en hoe je dat aan elkaar laat blijken, over timing, planning en het interpreteren en reageren op verbale – dan wel non-verbale – signalen. Seks is daarmee een van de complexere sociale situaties. Daarbij worstelen de meeste mensen tijdens een seksuele interactie ook nog eens met verscheidene onzekerheden, zoals naaktheid, kwetsbaarheid of schaamte. Al met al geen gemiddelde kringverjaardag.

Behoeften van jongeren

Het laatste onderzoek van kenniscentrum Rutgers[12] naar de visie van jongeren op hun eigen seksuele voorlichting, toont aan dat jongeren met name behoefte hebben aan méér. Méér diversiteit, méér seksueel plezier, méér informatie over relaties en seksuele interacties, over grenzen, maar óók over wensen en genot. Want de wereld van seks is een hele brede – en seksuele voorlichting beperkt zich vaak maar tot een heel klein gedeelte. Geen wonder dat jongeren dan hun heil zoeken bij het internet: wie surft naar pornowebsites merkt al gauw dat de wereld van seks daar veel diverser, breder en talrijker is dan wat je op school leert. Het volstaat daarmee in een behoefte die seksuele voorlichting op school nu (nog) niet biedt. Door meer aan te sluiten bij de vraag van jongeren naar het leren over seksuele diversiteit, intimiteit en relaties, wensen en grenzen, en door juist wel het gesprek aan te gaan over de voor- én de nadelen van porno, zouden we jongeren een meer genuanceerde visie kunnen aanleren tijdens het kijken naar seksueel expliciete beelden. Om kunnen gaan met wensen en grenzen tijdens seks, door bijvoorbeeld oké en niet oké te zeggen, kan alleen wanneer je ook hebt geleerd om over seks te praten. Door het gesprek aan te gaan kunnen we ze helpen aan een realistischer beeld rondom seksualiteit, waar ruimte is voor vragen, kwetsbaarheid en onzekerheden rondom de lichamelijke, technische, communicatieve en gevoelsmatige aspecten van seks en intimiteit. De eerste stap hierin is het bespreekbaar maken ervan, of zoals de titel van het onderzoek zelf al aangeeft, namelijk: “gewoon, het taboe eraf halen.” [13]


[1] Vanwesenbeeck, I. (2009). Seks en commercie. In: Seksuologie. Gijs, L., Gianotten, I.,
Vanwesenbeeck, I., & Weijenborg, P. (Eds.). Houten: Bohn Safleu Van Loghum.
[2] De Graaf, H., M. van den Borne, S. Nikkelen, D. Twisk & S. Meijer. (2017). Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2017. Utrecht: Rutgers en Soa Aids Nederland.
[3] De Graaf, H., M. van den Borne, S. Nikkelen, D. Twisk & S. Meijer. (2017). Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2017. Utrecht: Rutgers en Soa Aids Nederland.
[4] https://www.vice.com/nl/article/qvwz75/pornosterren-onthullen-de-geheimen-over-enorme-cum-shots
[5] Doornwaard, S. M., D. S. Bickham, M. Rich, I. Vanwesenbeeck, R.J. van den Eijnden & T. F. Ter Bogt. (2014). Sex-related online behaviors and adolescents’ body and sexual self-perceptions. Pediatrics, 134(6), pp. 1103-1110.
[6] https://www.rtlnieuws.nl/gezondheid/artikel/3708001/schaamlipcorrectie-populairder-vrouwen-weten-niet-hoe-een-normale-vagina
[7] Doornwaard, S. M., D. S. Bickham, M. Rich, I. Vanwesenbeeck, R.J. van den Eijnden & T. F. Ter Bogt. (2014). Sex-related online behaviors and adolescents’ body and sexual self-perceptions. Pediatrics, 134(6), pp. 1103-1110.
[8] Devos, S. (2018). Pornografiegebruik en seksuele genderstereotypering bij adolescenten. De rol van geslacht, opleidingsniveau en peers. Katholieke Universiteit Leuven: Leuven.; de Graaf, H. P. Nikken, H. Felten, K. Janssens & W. van Berlo. (2008). Seksualisering: Reden tot zorg? Een verkennend onderzoek onder jongeren. Utrecht: Rutgers/Nederlands Jeugdinstituut/Movisie.
[9] Höing, M., J. Janssen, A. Boer & M. Liebregts. (2017). Bespreekbaar maken van seksualiteit en intimiteit. Handboek voor professionals in zorg en welzijn. Bussum: Uitgeverij Coutinho.
[10] Simon, W. & J. H. Gagnon. (1986). Sexual scripts: Permanence and change. Archives of sexual behavior, 15(2). pp. 97-120; Gagnon, J. H. (1990). The Explicit and Implicit Use of the Scripting Perspective in Sex Research. Annual Review of Sex Research, 1(1). pp. 1-43.
[11] Baams, L. (2015). Blooming Sexuality: A Biopsychosocial Perspective on Adolescent Romantic and Sexual Development. Utrecht: Utrecht University.; de Graaf, H. P. Nikken, H. Felten, K. Janssens & W. van Berlo. (2008). Seksualisering: Reden tot zorg? Een verkennend onderzoek onder jongeren. Utrecht: Rutgers/Nederlands Jeugdinstituut/Movisie.
[12] Cense, M., S. de Grauw & M. Vermeulen. (2019). “Gewoon, het taboe eraf halen.” Wat leerlingen willen van seksuele vorming. Utrecht: Rutgers.
[13] Cense, M., S. de Grauw & M. Vermeulen. (2019). “Gewoon, het taboe eraf halen.” Wat leerlingen willen van seksuele vorming. Utrecht: Rutgers.