Primitief van opzet maar wel met een closeup van genitale gemeenschap. De allereerste stag film, de oerversie van de pornofilm, verscheen in 1908 en verhaalt over een soldaat die zich in een herberg vergrijpt aan de dochter van de waard. In die tijd illegaal en alleen toegankelijk voor rokende mannen. Wat maakte dat eerste bewegende pornobeeld onweerstaanbaar? En wat heeft roken ermee te maken?
De pornofilm is zo oud als de cinema zelf. De eerste bewegende pornografische beelden op het witte doek worden stag films of blue movies genoemd. Het zijn korte filmpjes van een minuut of 10. Primitief van opzet en vorm, maar wel met een close up van hardcore genitale gemeenschap, de zogenaamde meat shot. Ze werden illegaal geproduceerd, ernaar kijken was strafbaar en men beschouwde de voorstellingen als té obsceen voor woorden. Er zijn ongeveer 1200 stag films gemaakt in de begintijd van de cinema. Ze worden bewaard en bestudeerd in het Amerikaanse Kinsey Institute for Research in Seks, Gender and Reproduction. Het materiaal is kwetsbaar en door de tijd aangetast en er zijn geen schriftelijke of gesproken getuigenissen beschikbaar. Er zijn zelfs verschillende meningen over welke film de allereerste pornofilm is.
‘Het gezamenlijk kijken naar illegale ‘vieze filmpjes’ had een sociale functie’
Nieuw medium
In de filmgeschiedenis wordt de begintijd van de cinema, die van 1895 tot ongeveer 1911 loopt, de primitieve cinema genoemd. Het was meteen ook het nieuwe medium voor porno en erotica. Deze stag films hebben veel kenmerken gemeen met andere films uit deze periode. De meest in het oog springende overeenkomsten met de zogenaamde stomme film zijn de korte duur (gelijk aan de lengte van een filmrol ongeveer 15 minuten of korter) en het ontbreken van kleur of geluid. stag film s bleven lang primitief van aard vanwege hun illegale status. In het verborgene films produceren betekende dat er geen middelen voor handen waren om de vorm, structuur en inhoud te verfijnen of te verbeteren.
Verboden terrein
Zelfs de komst van geluid bleef ondergeschikt aan de afgebeelde hardcore actie, en bovendien brachten technische toepassingen alleen maar onnodige kosten en complicaties met zich mee. Ook het kleuren moest gebeuren in de erkende laboratoria en dat was verboden terrein voor de stag film producenten. Het risico betrapt te worden was te groot. Niet voor niets fungeerden badkuipen in de huiselijk omgeving gewoon als ontwikkelbad. De ‘acteurs’ waren arme, onbeduidende mensen die iets wilden verdienen en noodgedwongen meespeelden in de films. Ze werden soms letterlijk van de straat geplukt. Dat is ook een van de redenen dat er zelden of nooit een aftiteling of credit was te zien. Het publiek maakte het allemaal niets uit, want het product seks bleef boeien.
Masturberende vrouw van het eerste uur
De pioniers van het allereerste uur waren de Fransmannen Eugène Pirou en Albert Kirchner (bekend als Léar). Zij produceerden Le Coucher de la Mariée (duur: 7 minuten) in 1896 waarin Louise Willy een striptease uitvoert in de badkamer. Bloot in de badkamer was toen zeer prikkelend en pikant en daar zagen ook andere Franse cineasten wel brood in. Een paar jaar later werd in de stag film behalve bloot ook de expliciete seks getoond. Sommigen beweren dat de stag films zijn ontstaan in de bordelen van Buenos Aires rond 1900 en dat deze trend toen oversloeg naar Europa. Anderen beweren dat de vroegste pornofilm die kan worden gedateerd A L’Écu d’Or ou la Bonne Auberge is, die gemaakt werd in Frankrijk in 1908. De Argentijnse film El Satario is misschien zelfs ouder, ergens tussen 1907 en 1912 geproduceerd. Maar ook de stag film Am Abend (Duitsland, 1910) uit de collectie Kinsey die slechts 10 minuten duurt en begint met een masturberende vrouw in haar slaapkamer, wordt genoemd als de eerste pornofilm. In Amerika is A free Ride of A Grass Sandwich de oudste, meest bekende Amerikaanse pornofilm compleet met credits, titels en aftiteling (1917-1919). De aftiteling heeft overigens de kenmerkende stag film humor: Directed by A. Wise Guy, Photographed by Will B. Hard, Titles by Will She.
‘stag films kwamen vulgair, expliciet en pervers uit de hoek’
Stag films werden gemaakt door mannen voor mannen. De allereerste films werden vertoond in bordelen of de zogenaamde smoke houses. In Oostenrijk organiseerde men in bioscopen de Herrenabende, waar stag films werden vertoond. Filmproducent Johann Schwarzer richtte Saturn Film op en produceerde 52 films tussen 1906-1911 waarin een jonge naakte vrouw figureerde. Dit soort films werden vóór Schwarzer debuteerde, geproduceerd door de Pathé Brothers uit Frankrijk. In 1911 werd Saturn opgeheven door de censuur en de films werden vernietigd.
Zweetlucht en rook
Omringd door rook, zweetlucht en een hoop lawaai keken kerels gezamenlijk naar de expliciete seks op het witte doek. Zoals gezegd was roze naaktheid uitsluitend in zwartwit te bewonderen, en erwas geen kreuntje of zucht te horen. Maar hardcore penetratie en fellatio maakten veel goed. Het is niet moeilijk je een gezelschap voor te stellen van een stel geile bokken bij elkaar, met veel lawaai en nog meer seksuele grappen, en dat is precies wat stag betekent: letterlijk een hertenbok en figuurlijk verwijzend naar vrijgezellenfeesten. Het oude vermaak, kijken naar striptease op toneel, was vervangen door hardcore seks op dat spannende nieuwe medium: het witte doek. Het gezamenlijk kijken naar illegaal geproduceerde ‘vieze filmpjes’ had een sociale functie; het droeg bij aan het gevoel van kameraadschap en de mannen konden hun mannelijkheid en bravoure uitgebreid tentoonspreiden en toetsen in alle intimiteit. Ze konden ervan leren, en ze wilden meer zien van de wonderen van een verborgen wereld. Vrouwen waren per definitie uitgesloten. Het was een onbeschaamde luidruchtige vertoning die in niets lijkt op het porno bekijken in een achteraf bioscoop zonder gezien te worden. Zoals in de jaren ’70 van de vorige eeuw toen pornofilms mondjesmaat, maar professioneel werden geproduceerd en gedistribueerd. Een miljoenen business die inmiddels is ingehaald door internet in veelzijdigheid en toegankelijkheid.
Maximale zichtbaarheid
Hoewel de seks in deze stag films heel simplistisch werd voorgesteld, komen de films toch heel vulgair, expliciet en pervers uit de hoek. Onderzoekers menen dat ze zelfs in onze huidige gepornoficeerde samenleving kunnen shockeren. Dat komt door het ruwe, primitieve en onprofessionele karakter van de films. Er werd echte seks getoond zonder enig spoor van esthetiek zodat de toeschouwers zich makkelijker konden identificeren met de mannelijke performers. Het waren statische long shots van een vrijend koppel, afgewisseld met close-ups van genitale actie die volledig uit penetratie bestond, behalve fellatio. Elk shot was een show op zich, en werd obsessief en repetitief getoond. Het allerbelangrijkste was de maximale zichtbaarheid van de seksuele daad. Eéndimensionale seks waarbij de penetratie van de penis in willekeurig welke opening als vanzelfsprekend werd beschouwd als de ultieme bevrediging van zowel man als vrouw. De stag film heeft het lang volgehouden, meer dan vijftig jaar, tot er een begin werd gemaakt met de legalisering van porno in 1970. De technische ontwikkeling en de seksuele revolutie betekenden het einde van de stag film, maar niet van de pornofilm. Het was het begin van een lucratieve business die nog steeds wereldwijd goed is voor pakweg 11.000 titels per jaar. Vanaf 1980 kon porno via VHS breed worden verspreid en toen internet opkwam vanaf 1990 werd de distributie explosief. Porno is nu overal en voor iedereen toegankelijk. Ook zonder rook.
